ACT therapie sessie 4 | Het verschil tussen pijn en lijden

Het verschil tussen pijn en lijden

Toen mijn vader overleed, leerde ik het verschil tussen pijn en lijden op een manier die ik nooit eerder zo direct had ervaren. De pijn van het verlies was rauw, eerlijk, bijna tastbaar. Maar het was mijn gevecht tegen die pijn dat ondraaglijk werd. Elke keer dat ik mezelf vertelde dat ik ‘sterk moest zijn’ of dat ik ‘er overheen moest komen’, werd het verdriet zwaarder, verstikkender – alsof ik mezelf vastzette in een strijd die ik niet kon winnen.

In mijn werk als ACT therapeut had ik vaak gesproken over deze scheiding tussen pijn en lijden, maar nu werd het een levende ervaring. Het deed me denken aan Michael, een cliënt die zijn vrouw had verloren. “Ik moet dit verdriet een plek geven,” zei hij steeds. “Ik moet door.” Dat woord, moeten, hing als een zware last over hem heen. Zijn rouw was natuurlijk en oprecht, maar zijn gevecht ermee voegde een extra laag van lijden toe – een tweede pijl, zoals de boeddhistische psychologie het noemt.

In ACT therapie is het onderscheid tussen de eerste en de tweede pijl cruciaal

Die tweede pijl symboliseert het extra gewicht dat we creëren bovenop de onvermijdelijke pijn van het leven: onze oordelen, ons verzet, onze pogingen om weg te rennen van wat we voelen. In ACT therapie is dit onderscheid cruciaal: we kunnen de eerste pijl, de pijn van het leven, niet vermijden. Maar de tweede pijl – dat is waar we een keuze hebben.

Ik zie dit steeds weer terug in mijn ACT praktijk. Ellen, een jonge vrouw met chronische rugpijn, beschreef het treffend: “Niet alleen doet mijn rug constant pijn, maar ik voel me ook schuldig omdat ik niet sterker ben. Andere mensen hebben het veel zwaarder dan ik.” Haar zelfverwijt was als een tweede pijl die haar dieper verwondde dan de fysieke pijn ooit kon doen.

Een kernprincipe van ACT therapie: leren aanwezig te zijn met wat er is

Tijdens een meditatie-ervaring herinnerde ik me wat de leider van onze groep ooit fluisterde toen ik worstelde met hevige pijn in mijn knieën: “Het probleem is niet de pijn, maar je verlangen dat het anders zou moeten zijn.” Die woorden blijven me begeleiden in mijn leven en mijn werk. Het is een kernprincipe van ACT therapie: leren aanwezig te zijn met wat er is, zonder de onnodige extra lagen die we eraan toevoegen.

Een oefening die ik vaak met cliënten doe, is het ‘pijn versus lijden diagram.’ Ik vraag hen twee overlappende cirkels te tekenen. In de ene schrijven ze de pure ervaring: pijn, verdriet, angst. In de andere cirkel schrijven ze wat ze eraan toevoegen: “dit is niet eerlijk”, “ik ben zwak”, “het mag niet zo zijn.” Het diagram maakt zichtbaar hoeveel van ons lijden voortkomt uit dat extra verzet.

Het doel is niet om jezelf te veroordelen om je verzet, want dat zou slechts een nieuwe pijl zijn. Het gaat om het herkennen van het patroon, om op te merken wanneer je begint te vechten tegen wat er al is. Zoals een cliënt onlangs zei: “Het voelt als het verschil tussen zwemmen tegen de stroom in of leren drijven.”

Pijn is de prijs die we betalen voor het vermogen om lief te hebben, te hopen en ons te verbinden. Maar lijden – dat extra gewicht dat we zelf creëren – is optioneel. Door dit verschil te zien, ontstaat er ruimte. En in die ruimte ligt onze vrijheid.

– Harrie Kolsteeg, ACT therapeut, psycholoog, schrijver

Vind jouw ACT therapeut

Worstel je met (mentale) klachten of zit je niet lekker in je vel? Ben je depressief of lijdt je onder angst of zorgen? Wil je kleine of grote veranderingen in je leven aanbrengen en kun je daarbij hulp gebruiken? ACT-therapie is altijd een goede optie. Vind hier je ACT-therapeut.